mga-artikulo

Tinatalakay ng isang coming of age film ang naratibo ng transisyon ng isang karakter mula sa pagbibinata o pagdadalaga (adolescence) túngo sa ganap na gulang (adulthood). Sa Pilipinas, isa ang pelikulang #Y (2014) ni Gino Santos sa mga kinikilalang halimbawa ng Filipino coming of age film. Kaiba sa mga nauna rito tulad ng Ang Pagdadalaga ni Maximo Oliveros (2005) ni Aureus Solito, espesipikong ginamit ni Santos ang perspektiba ng henerasyong Milenyal, partikular na ang mga nasa gitnang-uri. Tinalakay niya rito ang iláng napapanahong isyu ng kabataang Milenyal tulad ng pagtaas ng bílang ng mga nagpapakamatay. Sa ganitong diwa, nilalayon ng papel na sipatin kung paano ipinakita sa pelikulang #Y ang pagdanas at/o pagharap ng mga karakter na Milenyal sa yugto ng coming of age. Tinangkang sagutin ng saliksik ang sumusunod na katanungan: (a) ano-anong imahen ng kabataang Milenyal ang sinasalamin ng pelikula; (b) ano-anong karanasan ng kabataang Milenyal ang binibigyang-diin sa pelikula; at (c) paano naapektuhan ng mga danas na ito ang pananaw at paraan ng pakikipag-ugnayan ng mga pangunahing tauhan. Isinakatuparan ang pag-aaral gámit ang metodong iminungkahi ni Jens Eder sa pagsusuri ng mga tauhan sa pelikula. Ipinaliwanag naman ang mga nakalap na datos sa gabay ng konseptong paglalabintaunin ni Virgilio Enriquez batay sa paliwanag ni Roberto Javier, Jr. at ng teoryang Emerging Adulthood ni Jeffrey Arnett. Bahagi ang saliksik na ito ng mas malaking proyektong naglalayong ilarawan ang genre ng coming of age film batay sa karanasan at kulturang Pilipino.

Ang pag-aaral na ito ay pagpapatunay na ang mga siday ng mga Waraynon ay nagtataglay ng mga Pagpapahalagang Pilipino. Tuon ng papel na ito ang tatlong siday mula sa bayan ng San Julian, Silangang Samar: ang “An Pobre” (Dukha) ni Nelia M. Caraga, “Dipensa” (Depensa) ni Romeo Quiloña, at ang “San Julian” ni Edgar Onge. Sa pamamagitan ng Textual Analysis at Archival Research, binigyang-patunay ang karanasan ng mga San Juliananon sa paglalatag ng iláng mga dokumento o mga materyal na makatutulong sa paglalarawan ng kanilang kultura. 11 pagpapahalagang Pilipino ang natukoy mula sa nabanggit na mga siday: pagtitiis o pagtitiyaga, pagpapahalaga sa kapayapaan, paggalang sa matatanda, pagiging mapagkakatiwalaan o ang pagpapahalaga sa tiwala ng iba, pagpapahalaga sa pamilya, pagkakaroon o pagtataglay ng mabuting asal, pagkakaisa, pagpapahalaga sa matatanda, pagmamahal sa bayan, pagbibigay-halaga sa kalikásan, at pagpapahalaga sa kababaihan. Pagpapatunay ang mga ito na mababakas sa kanilang pagkatao ang iláng kaakuhang Pilipino. Hindi lámang ito pagkakakilanlan ng mga San Juliananon bílang isang pamayanan o bayan kundi ito ang nagtutulay sa kanila sa ibang mga Pilipino sa iba’t ibang bahagi ng kapuluan.

HASAAN
Opisyal na Taunang Refereed Journal sa Filipino ng Unibersidad ng Santo Tomas
Kolehiyo ng Edukasyon – Departamento ng Filipino
Unibersidad ng Santo Tomas, Maynila
ISSN 2718-9759

Maituturing na multi-etniko at multikultural na institusyon ang Visayas State University sa Lungsod ng Baybay sa Leyte. Karamihang binubuo ng mga etnolingguwistikong grupong Waray at Cebuano ang populasyon ng institusyon. Ang saliksik na ito ay isang komparatibong pag-aaral sa mga etnikong estereotipo at pansariling estereotipo ng dalawang etnolingguwistikong grupo. Sa pamamagitan ng minodipikang Katz at Braly na listahan ng mga katangian, nagawa ng papel na (1) magbahagi ng profile ng mga etnikong estereotipo at pansariling estereotipo ng dalawang etnolingguwistikong grupo, (2) matukoy ang uniformity indices, (3) matukoy ang pagkapositibo/pagkanegatibo ng indices, (4) maihambing at mapag-iba ang kani-kanilang profile ng mga etnikong estereotipo at pansariling estereotipo, (5) maihambing at mapag-iba ang uniformity indices ng kanilang etnikong estereotipo at pansariling estereotipo, at (6) maihambing at mapag-iba ang pagkapositibo/pagkanegatibo ng indices ng kanilang etnikong estereotipo at pansariling estereotipo. Makabuluhan ang pag-aaral hindi lámang para mabatid ang pagkakaiba kung paano binuo ng dalawang etnolingguwistikong grupo ang kani-kanilang estereotipo at kani-kanilang pansariling estereotipo, ngunit para mailatag ang mga preliminaryong impormasyon na maaaring magdulot ng pagbatid ng mga puwersa sa mga natukoy na etnolingguwistikong grupo, at kalaunan, makabuo ng mas nagkakaunawaang komunidad sa VSU, ng mga mamamayan sa Lungsod ng Baybay, at ng mga naninirahan sa Probinsiya ng Leyte. Mahalaga ang pananaliksik upang makapag-ambag sa hanay ng mga modelong pag-aaral na maaaring pagbatayan ng iba pang multikultural na institusyon at lokasyon sa bansa.

Mga Susing Salita: Visayas State University, Cebuano, Waray, Etnikong Estereotipo sa Pilipinas, Pansariling Etnikong Estereotipo

Layunin ng papel na ito na mailahad at maipakilala ang mga varayti ng wikang Surigaonon – ang Surigaonon-Cantilan at Surigaonon-Tandag. Batay sa layunin ay pinagsikapang matugonan ang mga sumusunod: Ano-ano ang mga sosyolingguwistikong varyabol sa malimit na paggamit ng ponemang /j/ at /y/ sa wikang Surigaonon? Ano-ano ang mga salitâng Surigaonon-Cantilan na kinapapalooban ng ponemang /j/ na nagiging ponemang /y/ sa Surigaonon-Tandag? Ano-ano ang mga katangiang ponolohikal na nagaganap kapag ang ponemang /j/ sa Surigaonon-Cantilan ay nagiging ponemang /y/ sa Surigaonon-Tandag?  Batay sa natuklasan, ang wikang Surigaonon ay isang multilinggwal na wika. Karamihan sa mga salitâng Surigaonon-Cantilan na may ponemang /j/ ay nagiging /y/ sa Surigaonon-Tandag. Ilan sa mga katangiang ponolohikal ay ang: (1) ponemang /j/ ay isang glayd na kagaya ng /y/; (2) ang ponemang /j/ at /y/ ay matatagpuan sa anomang kaligiran at karamihan sa mga salita ay pandiwa; (3) batay sa pantig, ang mga ponemang /j/ at /y/ ay tumatabi sa mga patinig na /a/, /e/, /i/, /o/, /u/ sa loob ng pantig, at sa mga ponemang katinig naman na /d/, /g/, /k/, /n/, /ŋ/, /t/, /w/ na bagama’t magkatabí sa loob ng salita, kapag pinantig ay nagkakahiwalay; (4) ang mga salitâng Surigaonon-Cantilan na may ponemang /j/ ay nagiging /d/, /l/, at /w/ sa Surigaonon-Tandag; at (5) ang Surigaonon-Cantilan ay gumagamit din ng ponemang /y/ na nagiging /l/ at /r/ sa Surigaonon-Tandag. Sa madaling sabi, ang varayti ng wikang Surigaonon na Surigaonon-Cantilan at Surigaonon-Tandag ay may “mutual intelligibility’’ o parehong gumagamit ng mga ponemang /d/, /l/, /w/, at /r/ maliban pa sa malimit na paggamit ng ponemang /j/ at /y/ dahilan upang ang mga táong gumagamit ng naturang varayti ng wikang Surigaonon ay magawang makipagkomunikasyon at maunawaan ang isa’t isa.

Mga Susing Salita: Wikang Surigaonon, Cantilangnon, Tandaganon, Varayti ng Wika, Ponema

Patúloy nating kolektibong ginugunita ang kadakilaan ng mga bayaning Pilipino sa iba’t ibang sektor, panahon at perspektiba ngunit mababatid nating hindi pa rin sapat ang pagpapahalaga sa kanila dahil (1) limitado ang kaalaman hinggil sa kanila, (2) nagiging mailap ang mga datos patungkol sa kanila at (3) higit na binibigyang-pansin ang mga bayaning matagal nang iniangat sa pedestal. Laganap ang pananalambúhay sa mga ganitong bayaning nasa pedestal buhat pa noong panahong kolonyal hanggang sa kasalukuyan. Taliwas dito, itinatampok sa pag-aaral na ito ang kasaysayang-búhay ng hindi gaanong kilaláng bayaning si Laureano Guevara o Kapitan Moy.  Higit sa pagiging media clase ng lipunang Mariqueño, tinugunan niya ang iláng pangangailangan ng kaniyang mga kababayan partikular na kaugnay ng mga suliraning panlipunan.  Ang kasaysayang pampook ng Mariquina ay dumaan sa kolonyal na pagbabago sa kalinangan, pamumuhay at maging sa pamamahala.  Bagama’t mailap ang mga talâ tungkol kay Kapitan Moy, sinikap ng pag-aaral na ito na lagumin ang kalát-kalát na mga impormasyon o talâ tungkol sa kaniyang búhay bílang isang Mariqueño at kung paano niya ipinamalas ang kaniyang kabayanihan sa apatnapung taon niyang búhay (1851-1891) bílang isang ama, asawa, musikero, politiko, negosyante, bayani at isang MARIQUEÑO.

Mga Susing Salita: Kapitan Moy, Kasaysayang Búhay, Laureano Guevara, Mariquina

Susuriin ng sanaysay na ito ang trilohiya ng nobelang pangkasaysayan ni Gabriel Beato Francisco—ang Fulgencia Galbillo (1907), Capitan Bensio (1907) at Alfaro (1907). Bibigyang-tuon ang diskursong pangkasaysayan na binubuo ni Francisco sa kabuoan ng trilohiya. Samakatuwid, ilalahad ang bisyon o pananaw pangkasaysayan ni Francisco at kung paano niya isinasalaysay sa anyo ng nobelang pangkasaysayan ang mga suliraning panlipunan na naging ugat ng Himagsikan ng 1896. Sa partikular, bibigyang-pansin kung paano isinalaysay ang pamamalakad ng kolonyal na sistema at kung paano ito naging larangan ng tunggalian sa pagitan ng mga sekular na opisyal ng pamahalaan at ng praylokrasyang itinatag ng mga paring Español. Susuriin ang mga konsepto ng “katwiran” at “kababalaghan” bílang mga pangunahing konseptong gagamítin ng mga nobela upang kumatawan sa nagtutunggaliang panig bukod pa sa mga pamamaraang parehong ginamit ng dalawang panig. Sa ganitong paraa’y malalantad ang tatawagin kong alegoryang pangkasaysayan ng trilohiya. Gámit ng pagkatha ng mga nobelang pangkasaysayan, maaaring mabatid ang pananaw ni Gabriel Beato Francisco hindi lámang tungkol sa nakaraan ng Pilipinas, kundi pinapansin din ang kasalukuyan nitong kalagayan at binabanaag ang landas nito para sa hinaharap. Sa ganito’y muling isasakonteksto ang trilohiya sa kaligiran ng pagtatatag ng kolonyalismong Amerikano. Gayundin, nakapaloob sa mga nobela ang mga halagahang magiging pundasyon ng isang malayang bansang Filipino—ang pamamayani ng katwiran túngo sa kaunlaran ng sambayanang Filipino.

Mga Susing Salita: Nobelang Pangkasaysayan, Alegoryang Pangkasaysayan, Praylokrasya, Kababalaghan, Katwiran

Ang sanaysay na ito ay sumusuri sa mga ipinaskil na mga infographic kaugnay sa pamamahala ng COVID-19 pandemic sa Pilipinas. Sinusuri nito ang kapangyarihan ng mga pilíng infographic at nagbibigay-puna sa iláng mga halimbawa na nilikha ng mga pamantasan at ahensiya ng pamahalaan. Kaugnay ng paglikha ng infographic sa mga wika ng Pilipinas ang pagdodokumento sa mga tungkulin ng iláng tagasalin mula sa Resilience Institute ng Unibersidad ng Pilipinas Diliman. Batay sa pag-aaral, nakita ang agarang pagtupad ng mga batikan at baguhang tagasalin sa hangaring mailigtas ang bansa sa isang krisis pangkalusugan. Ikokompara ng pag-aaral na ito ang mga hakbang ng mga multilingguwal ding bansa tulad ng Tsina at India sa mga hakbang na kaugnay sa tinatawag na emergency linguistics. May rekomendasyon ang pag-aaral na ito upang higit na mapagbuti ang kalagayan ng mga tagasalin sa ating lipunan.

Mga Susing Salita: COVID-19, Pandemya, Pagsasalin, Infographics, Emergency Linguistics

Ang pagsasaranggola ay hindi lámang isang uri ng libangan ng mga Pilipino. Mayroon itong implikasyong ideolohikal. Gaya ng sinabi ni Virgilio Enriquez, ang katutubong laruang saranggola ay nagpapakita ng kakayahang lumikha at gumastos para sa sari-saring materyales, kaya matining ang paghihiwalay ng mayaman at mahirap sa lipunang Pilipino. Sa papel na ito, uugatin ang mga leksikal at semantikong kahulugan ng saranggola bílang salita. Patutunayang isa itong talinghaga, mula’t simula. Babalikan ng papel ang mga bersiyon ng anekdota tungkol sa pagtulong ni Jose Rizal sa kapuwa niya batàng sumabit ang pinalilipad na saranggola sa kampanaryo o kornisa ng katedral. Apokripo man o hindi, iuugnay ito, kasáma ng mga tulang “Saranggola” at “Angkan ng Saranggola” ni Teo Antonio, sa kantang “Saranggola ni Pepe” na nilikha ni Nonoy Gallardo at inawit ni Celeste Legaspi. Ang interseksiyong ito, kasáma na ang reinterpretasyon sa pagsusuri nina B. Sison at Eleanor T. Elequin sa kanta, ay ilalapít sa mga talinghagang binuo ng mga mananaranggola, netizen, at mga makata, sa panahon ng pandemyang dala ng COVID-19.

Mga Susing Salita: Saranggola, Guryon, Talinghaga, COVID-19, Pandemya